Maite Aristegi, baserritarra, abokatua, EHNE nekazari sindikatuko idazkari nagusi ohia (1997-2002), eta Espainiako Kongresuko diputatu ohia euskal ezker subiranistaren ordezkari gisa (2011-2015) – Bergara, Gipuzkoa
Maite, Lamaño Etxeberri baserrian jaio eta hazi zen. Txikitatik laguntzen zuen nekazaritza lanetan, amarekin batera esnea eta barazkiak saltzen zituen, eta bertan ikasi zuen ondo egindako lanaren balioa, baita lurra eta bezeroekin harreman zuzena zaintzearen garrantzia ere. Hasieran Erizaintza ikasi nahi bazuen ere, bost nebaren artean alaba bakarra zenez, gurasoek etxean geratzera animatu zuten, eta azkenean Zuzenbidea ikasi ahal izan zuen. Ikasketak amaituta, oso gazte hasi zen lanean EHNE sindikatuan abokatu gisa, eta horrek esan nahi izan zuen jauzi egitea baserritik nekazal sindikalismora. Ingurune oso maskulino bati egin behar izan zion aurre, baita aldaketa betean zegoen nekazaritza eredu bati ere, intentsifikaziora bultzatzen zuena, baserri tradizionalaren eskala humanoa atzean utziz, eta “errege bihurtu zen esnearen ekoizpena eta beste guztia pixka bat atzean geratu zen”.
Gogoan du nola, urteetan zehar, emakumeen parte-hartzea oso mugatua eta bigarren mailakoa izan den nekazaritzaren munduan: “Gizonen mundua zen”, azaldu du, eta emakumeak zalantzak argitzera joaten ziren, baina oso gutxitan hartzen zuten parte erabakietan. Askotan ez zuten eskubiderik, ezta Gizarte Segurantzarik ere, gizonek adina lan egiten zuten arren baserrietan. “Matxismo hutsez eginiko legea zen”, salatu du, eta azpimarratu du nekazaritza intentsiboko eredua areagotzen aritu zela bazterketa hori. Ustiategiak mekanizatzen eta espezializatzen hasi ahala, emakumeak ikusezinago bihurtu ziren, eta gainera beren gain hartu behar izan zuten zaintza lan guztien zama ere. Ekoizpen masiboa saritzen zuen sistema baten aurrean, eta lan anitza gutxietsita, emakume asko “denborarik gabe, ahotsik gabe eta aitorpenik gabe” sentitzen ziren.
Denborarekin, hala ere, emakumeek antolatzen eta ahotsa berreskuratzen hasi ziren. “Elkartzen hasi ginen gure arazoak mahai gainean jarri eta erantzunak bilatzeko”, kontatu du Maitek. Europako beste esperientziekin harremanetan jarrita, salmenta zuzenean edo produktuen artisau-eraldaketan oinarritutako ereduek erakutsi zuten beste bide bat posible zela. “Ez da hainbeste behar”, zioten, ikusita eredu txikiago eta dibertsifikatuago bat izan zitekeela bideragarria, jasangarria eta gogobetegarriagoa. Nahiz eta askotan oztopo burokratiko eta kulturalak topatu, emakumeek defendatutako ikuspegia gero eta toki gehiago hartzen ari da, Maitek uste baitu baserriaren etorkizuna dela nekazaritza bizia, pertsonak erdigunean jartzen dituena eta zaintza ardatz duena.
Maitek azpimarratu du emakume baserritarrek oztopo egiturazko eta ideologikoak dituztela aurrean. Alde batetik, gizonekin partekatzen dute nekazaritza eredu duin eta bideragarri baten erronka, bizi-kalitatea bermatuko duena elikadura burujabetzaren testuinguruan. Baina horri gehitu behar zaizkio emakumeei eragiten dieten berariazko oztopoak, hala nola, desberdintasunak lan-eskubideetan, amatasun bajak edo Gizarte Segurantzarako sarbidea. “Askotan zailtasun handienak ekonomikoak izaten dira”, dio, eta nabarmendu du emakumeak sarritan sistematik kanpo geratzen direla baliabiderik ez dutelako edo erabaki ideologikoen ondorioz. Horrez gain, funtsezkotzat jotzen ditu zaintza-lanen banaketa errazteko eta berdintasunean aurrera egiteko politika publikoak, izan ere, “gaur baserrian ezartzeko, politika publikoak behar dira zenbait lan arintzeko”.
Nahiz eta Maitek pozik hartu duen Emakume Nekazarien Estatutua bezalako aurrerapena (2015ean aho batez onartu zen Eusko Legebiltzarrean), kritikatu du sarritan lorpen horiek sinbolikoak baino ez direla. “Ekonomikoki bideragarria izan behar du. Bestela, beste guztia alferrikakoa da”, azpimarratu du. Halaber, salatu du PAC bezalako politikek ez dituztela arazoaren erroak ukitzen, eta agroindustriaren eredua indartzen dutela, emakumeak baztertuz. Haren ustez, eredu aldaketa da gakoa: “Nekazaritza ‘logikoan’ egongo dira emakumeak”. Emakumeek gidatutako proiektu agroekologikoentzat babes gehiago eta oztopo burokratiko gutxiago eskatzen du. “Feminismoak asko ahaldundu gaitu… elkarrekin gai gara. Eta ezin gara isilik geratu”, ondorioztatzen du.