Rosa Dias, Quinta da Fornalhako nekazari agroekologikoa eta Al-Bio Elkartearen sortzailea – Castro Marim, Vila Real de S. António, Faro

Rosa Diasek ez zuen inoiz amestu edo ikasi nekazari izateko, baina lotura emozional eta familiar sakona zuen lurrarekin. Bere aita 30 urte baino gehiagoz izan zen nekazari ekologikoa, eta hainbat zailtasuni aurre egin behar izan zien: hasieran “nekazaritza ekologikoaren merkatua ez zelako nahikoa”, eta gero, Turkiako piku lehorren eta AEBetako almendren lehia desleialagatik, 2000ko hamarkadan Europar Batasunak egindako akordioen ondorioz.

2008aren amaieran, krisi ekonomikoaren hastapenean, Rosak erabaki zuen 1755eko lurrikaraz geroztik belaunaldiz belaunaldi eskualdatutako “familia-ondarea” zaintzeko erronka hartzea. Uko egin zion banku-enbargoei amore emateari eta finka bihurtzeari “gune turistiko, golf-zelai, zitrikoen baratze, ahuakate-landaketa edo mugurdi-negutegi”, Algarveko ohiko irtenbideak baitira horiek. Berarentzat, aukera horiek pentsaezinak ziren.

Ama gazte eta lizentziadun berria izanik, nekazari gisa finkatzea erabaki zuen, baliatuz “nekazaritzarako inbertsiorik eskatzen ez zuten gazteentzako azken laguntzak”. Halaber, Emakumeen Ekintzailetza Programan parte hartu zuen, Genero Berdintasunaren Batzordeak sustatua, eta haren esanetan “egitura aldetik oso ongi diseinatua” zegoen, aholkularitza eskaintzen baitzuen eta sari bat jasotzeko aukera, bi urtez enpresa martxan eta jardunean mantentzen bazuen.

Quinta da Fornalha 30 hektarea baino gehiago dituen jabetza da: 9 hektarea algarroboz, 5 pinuz, 5 pikuondoz, 5 laranjondoz, 2-3 olibondoz eta aintzira batez osatua. “Oso jabetza dibertsifikatua da”, azaltzen du Rosak. 13 urte daramatza piku freskoak esportatzen, bere diru-sarrera nagusietako bat. Hala ere, dibertsifikazioa ezinbestekoa zen: jatetxe bat sortu zuen, landa-turismorako ostatu-unitateak eta elikagaiak prozesatzeko unitate bat, lehengai gisa erabiliz merkatu-balio gutxiago duten produktuak. “Konturatu nintzen ezin nuela negozio-eredu bakar batean oinarritu”.

Familian jaso zuen kezka ekologikoa. Rosa laster ohartu zen lurzorua estalita ez egoteak higadura areagotzen zuela, produkzioa murrizten eta zuhaitzen biziraupena arriskuan jartzen. Ordutik, landa-eremua “etengabeko baso” bihurtzeko lan egin du, non zuhaitzen adaburuek itzala ematen dioten lurzoruari, materia organikoaren pilaketa sustatuz, udako beroa jasateko funtsezkoa dena.

Nekazari gisa hastea erronkez beterik egon zen. Gizonak nagusi diren sektore batean, Rosa sarri sentitzen zen gutxietsita, bere itxura alternatiboa zela eta. Ez zeukan garraio hozturik, eta oraindik ez dauka piku freskoak kargatzeko kai egokirik. Hala ere, adorez eutsi zion: “Emakume izateak erresilientzia handia ematen dit erronkei aurre egiteko ditudan baliabideekin”. Hala ere, oraindik ere askotan gertatzen da bisitariek iristean zera galdetzea: “Eta gizona non dago?”.

Rosaren ustez, dibertsifikazioa bere emakume ikuspegiaren isla da. “Ikuspegi ekonomiko eta funtzional huts baten ordez, sistema konplexuago gisa ikusten dut. Gauza batzuek diru-sarrerarik ez badakarte ere, beste arlo batzuk sustatzen dituzte”. Bere ustez, emakumeengan ohikoagoa da epe motzeko etekina sakrifikatzea ikuspegi zabalago baten mesedetan.

Rosarentzat, ikuspegi hori lotuta dago emakumeek tradizionalki bizitzaren etapa elkarmenpekoetan betetzen duten rolarekin: haurtxoen eta adinekoen zaintzan. “Badakigu guztiok babesgabe jaiotzen eta hiltzen garela. Bizitzaren fase ahul horientzako laguntza sarerik gabe, ez ginateke existituko. Agian horregatik errazagoa da ikuspegi hori agroekologiara eramatea”. Horrek ere azal dezake zergatik dauden hainbeste emakume alor honetan lanean, dio.

Rosa Al-Bio Elkarte Agroekologikoaren sortzaileetako bat da, gehienbat emakumeek osatutako elkartea. Elkarte horrek nekazari txikiei laguntzen die produktuak merkaturatzen, agroekologiako prestakuntza eta laguntza teknikoa eskaintzen die, eta, batez ere, helburu du elkarte-mailan “masa kritikoa” sortzea, erabaki politikoetan eragiteko. Helburu horrek are garrantzi handiagoa hartu zuen ikusi zutenean Nekazaritza Ministerioak eta bestelako erakunde publikoek sarri baztertzen zituztela nekazari ekologiko eta agroekologiko txikiak Nekazaritza Politika Bateratuaren (NPB) laguntzetatik.

Erakunde publikoekin izaten dituen bileretan sektorearentzat politikak eztabaidatzeko helburuz, Rosak —maiz emakume bakarra izaten da— sarritan jasaten ditu “mansplaining” jarrerak eta bere iritzi eta ideiak gutxiesten dituztenak. Hori aurreiritziei egozten die, edo maitasunez eta zaintzaz egindako nekazaritza ulertzeko ezintasunari, soilik ikuspegi ustiatzaile eta irabazietan oinarritutako ikuspegitik at.

NPBri dagokionez, Rosak gogor kritikatzen du Portugalgo aplikazioa, haren esanetan bere benetako helburua desitxuratzen duelako. “Estatuak bizkarra ematen digu nekazari txikiei”. Bereziki kezkagarria egin zitzaion Nekazaritza Ministerioak nekazaritza ekologikoaren laguntzetan sartzea ekoizpen integratua, politikaren eragina urardotuz.

Rosak honako neurriak proposatzen ditu Portugalgo nekazaritza ekologikoaren eta agroekologikoaren egoera hobetzeko:

• Nekazaritza ekologikoari buruzko aurreiritziak desegiteko sentsibilizazio-kanpainak.
• Nekazaritza-zentroak berraktibatzea, nekazaritza ekologikora trantsizioa laguntzeko eta aholkularitza teknikoa emateko, hala nola izurriei eta gaixotasunei aurre egiteko.
• Ikerketa aplikatuan inbertitzea, zentratuta nekazaritza-ekologian eta eskualdeko laborantzetan (pikuondoa, algarroboa…), eta bermatuz ezagutzaren transferentzia nekazariei.
• Babes integraturako dirulaguntzak murriztea, derrigorrezkoak eginez gaur egun diruz laguntzen diren betekizunak.
• Nekazaritza ekologikoaren laguntzak mailakatzea, sektorearen barnean agroekologia maila desberdinak aitortuz.
• Emakume nekazarientzako prestakuntza, tutoretza eta jarraipen programak.
• Udal ekimenak sustatzea tokiko produktuekin jantoki publikoak hornitzeko, eta tokiko erosketa-zentroak sortzeko laguntza.
• Fiskalitate abantailatsuak sistema agrokomplexuagoentzat, eskulan gehiago behar dutenak baina ingurumen eta gizarte onura handiagoak eskaintzen dituztenak.