Carmen Staats, nekazari agroekologikoa eta Mercadinho do Botânico-ko sortzailea – Lousã, Coimbra

Carmen-ek, 64 urteko alemaniarra, medikuntza ikasi zuen, baina beste bide bat hartu zuen Lousã mendietan ezarri zenean, 80ko hamarkadan, nekazari gisa. Nekazari baten alaba eta biloba izanik, hasieran etxerako janaria ekoizten hasi zen, eta geroago ekoizpena handitu zuen salmentarako. Bere erabakiak jende asko harritu zuen: “Garai hartan, inork ez zuen ulertzen bi alemaniar zergatik finkatzen ziren landa-eremu portugesean, herrietako portugaldarrak Suitzara, Alemaniara edo Frantziara emigratzen ari ziren bitartean”.

Eskualdeko lehenetarikoa izan zen nekazaritza ekologikoa praktikatzen, eta hasieran “beste mundu batekoa” zirudien horrek. Gogoratzen du, adibidez, laurogei urteko auzotar batek, lagundu nahi izan eta, gau batean, bere baratzean produktu kimikoak bota zituela. Hala ere, urteen poderioz, gauzak aldatu ziren: auzotarrek pestizidarik gabe nola landatu galdetzen hasi zitzaizkion, interesa agertuz produktu kimikoen erabilera murrizteko.

Carmenek baratzezaintza txikia egiten du batez ere, aniztasuna lehenetsiz bolumen handien aurrean. Aniztasun horrek, azaldu duenez, arriskuak murrizten laguntzen du. Zirkuitu laburren aldekoa da, eta zuzenean saltzen dio kontsumitzaileari: “Justuagoa da, bai niretzat bai kontsumitzailearentzat”. Bere ustez, arazo nagusiak supermerkatu-kateen mendekotasunetik datoz, eta horiek, dioenez, kalte handia egin diote nekazaritzari.

Lankidetza kolektiboaren indarrean sinesten du. Beste ekoizle ekologiko batzuekin batera, truke eta salmentarako merkatu bat antolatu zuen Lousãn. Proiektu horrek bilakaera bat izan zuen eta Coimbrako Mercadinho do Botânico-ren antolaketan parte hartzera eraman zuen, unibertsitatearen ondoan kokatua. Urteetan zehar, 16 eta 20 nekazari artean elkartzen ziren bertan, batzuk ziurtagiri ekologikoarekin eta beste batzuk gabe. Produktuen kalitatea eta kontsumitzaileen konfiantza bermatzeko, partaidetza-ziurtagiri sistema bat ezarri zuten, ekoizleen lursailetara bisitak egiteko aukerarekin.

Pandemiaren ondorioz, Mercadinho itxi egin zen eta ez da berriro ireki. Gaur egun, Carmenek eta beste ekoizle batzuek Coimbrako Calhabé merkatuan saltzen dute, jarraituz nekazaritza jasangarriaren eta zuzeneko salmentaren printzipioak sustatzen.

Carmenek dio ez duela inoiz emakume izateagatik oztoporik sentitu nekazaritzan: “Niretzat ez ziren existitzen”. Hasieran, traktoregileek zalantzak zituzten arren emakume baten enkarguak onartzeko, denborarekin beren errespetua lortu zuen. Hala ere, onartzen du atzerritar izateak estatus berezi bat ekarri ahal izan diola: “Bere emazteengandik onartuko ez zuten jokabidea onartu zidaten”.  

Nekazaritza txikia behatuz, emakumeek nagusitasuna dutela ikusten du, batez ere baratzezaintzan eta fruta ekoizpenean, non ez den behar makineria astunik edo lursail handirik. Emakume horiek, familia-ustiapenetan aritzen direnak gehienetan, nekazaritza lanak etxeko lanekin uztartzen dituzte, Carmenek miresgarritzat jotzen duen ahalegin bikoitza eginez: “Izugarri onak dira aldi berean hainbat lan egiten”.

Bisitatzen dituen merkatuetan, gehienetan emakumeak izaten dira produktuak saltzen dituztenak, eta gizonak, askotan traktore-lanen arduradunak, baratzeetatik urrunagoko lanetan ibiltzen dira. Hala ere, belaunaldi gazteagoetan, erantzukizunen banaketa orekatuagoa ikusten du, aldaketa kultural eta sozialak islatzen dituen errealitatea.

Lehen aldiz Lousã mendietara iritsi zenean, emakumeak ez ziren kafetegietan sartzen, garai hartako genero-desberdintasunen isla. Gaur egun, egoera hori aldatu egin da. Carmenek azpimarratzen du familiako nekazaritza txikian, eta batez ere bikote nagusietan, nabaria dela genero-rolen arteko banaketa, baina elkarrekiko errespetuz eta oreka batekin. Hala ere, errealitate hori aldaketa prozesuan dago, gazteen artean bereziki, malguagoak baitira genero-dinamikak.

Carmenek gogor kritikatzen ditu inportazio eta esportazio masiboak sustatzen dituzten politikak, kaltetzen dituztelako tokiko nekazariak eta herrialde pobreenak. Bere ustez, funtsezkoa da salmenta zuzena eta zirkuitu laburrak sustatzea, nekazaritza jasangarria eta tokiko ekonomia indartzeko. Era berean, aldarrikatzen du nekazaritza ekologikoaren eta tokiko ekoizpenaren balorazio handiagoa, bide egokitzat hartzen baititu etorkizun bidezkoago eta orekatuago baterako.