Eunice Tavares, abeltzain ekologikoa, Miranda arrazako astoen hazlea eta AGRITAD – Vila Real-eko arduraduna

Eunicek, 32 urteko emakumea, Lamegoko hirian jaio zen eta gaur egun Vila Realen bizi da. Vila Realeko unibertsitatean ikasten ari zela hasi zen nekazaritzan lan egiten. Esperientziarik gabe, 2011n hasi zen lurrak alokatuz eta Miranda arrazako astoak erosiz. Asto horiek ezinbestekoak izan ziren ikasketa prozesuan: “Gaur dakigun guztia haiek irakatsi digute.”

Astoekiko lotura emozionala du eta horrek zaildu egin dio kumeak saltzea: “Oilo-ipurdia ere jartzen zait astoen gainean hitz egiten dudanean, familiakoak bezalakoak dira.” Gaur egun, bisita doakoak antolatzen dituzte baserrira, haur eta helduei helarazteko animalia hauen balioa. Denborarekin, beraien jarduera handitu eta Maronesa txahal-ekoizle bihurtu ziren, arraza autoktonoa, ekoizpen ekologiko ziurtatuarekin. Gaur egun, 50 bat abelburu dituzte, eta ganadu horretan espezializatutako tokiko nekazaritza-kooperatibari saltzen dizkiote.

2016an, AGRITAD sortu zuen –Trás-os-Montes eta Alto Douroko Nekazaritza Garapen eta Kudeaketarako Laguntza Elkartea, CNAren mendekoa. Honek nekazaritza lana elkarteko jardunarekin uztartzea ahalbidetu dio, nekazarien interesak defendatuz. Bere ustez, nekazari txikien eskubideen alde borrokatzea funtsezkoa da: “Nekazaria zarenean, errazagoa da gauzen alde borrokatzea, sentitzen duzulako.”

Emakumea izanik, erronka ugari ditu nekazaritzan: gaitasun fisikoaren gutxiespena – “nola egin dezakezu lan nekazaritzan?” – eta gizonezkoek nagusi diren sektorean bere balioa frogatzeko etengabeko beharra. “Ez gaituzte baloratzen, eta beti gizonezkoen atzetik goazela sentitzen dut,” dio.

Era berean, nekazari irudiari atxikitako estigma soziala kritikatzen du. Askotan, bere itxura zaindua eta azazkal garbiak zalantzan jartzen dizkiote, lursailarekin bateragarriak ez balira bezala. Eunicerentzat ikuspegi hori okerra da: “Ez dugu gutxiago merezi baserritarrak garelako.” Nekazari batek bere burua zaintzeko eta bizitza duin bat izateko eskubidea duela dio, epaitu gabe itxuragatik edo ondasunengatik: “Nekazaria ere edozein pertsona bezalakoa da, eta zaindu beharrekoa.”

Eunicek nabarmendu du emakumeek beti izan dutela paper garrantzitsua Portugalen iparraldeko nekazaritzan: “Agian ustiategien %90 edo gehiago emakumeek kudeatu izan dituzte, eta seguruenik oraindik ere hala da.” Hala ere, laguntza eskaerak gehienetan gizonen izenean aurkezten dira. Emakume nekazari askok ez dute gizarte segurantzarik edo lan asegururik, babesgabe utziz. Elkartearen babesari esker, “gauza batzuk aldatzea lortu dugu, baina zaila da, ez da lan erraza,” onartzen du.

Eunicek emakumeen autoestimua eta ikusgarritasuna aldarrikatzen ditu: “Geure burua defendatzen ez badugu, itzalean amaitu ohi dugu, eta hori ez genuke sekula egin behar. Batzuetan apaltasun pixka bat galdu behar dugu.” Emakume nekazariei dei egiten die beren lekua aldarrikatzeko, elkarrekin batzeko eta ahotsa hartzeko.

Elkarteetan azken urteetan emakume gehiago sartu diren arren, uste du oraindik behar den baino presentzia txikiagoa dutela. “Batzuetan gonbidatzen gaituzte egoteko bakarrik, edo derrigorrezkoa delako, baina emakumeak gara, eta hemen gaudenean, egon egiten gara, eta beraz, entzunak izan behar dugu eta gure iritzia eman behar dugu,” dio.

Ekoizpen metodoei dagokienez, praktika jasangarriak erabiltzen dituzte: ez dute herbizidarik edo intsektizidarik erabiltzen, eta barietate portuges eta tradizionalak lantzen dituzte. “Produktu naturalagoak erabilita ekoitzi badezakegu, ez du zentzurik bestelakorik erabiltzea.” Nahiz eta ekologiko ziurtagiria izan, Eunice-k adierazten du horrek ez diela bereizten merkatuan. Hala ere, printzipioen kontua dela dio, eta errentagarritasun txikiagoa izan arren, horri eusten diote. “Azken batean, kontzientzia kontua da, eta kontuan hartzea besteei zer eskaintzen diegun,” hausnartzen du.

Eunicek Nekazaritza Ministerioaren eta nekazarien arteko harremana ere kritikatu du, esanez politiken errealitatetik urrun daudela, batez ere barnealdean eta iparraldean: “Ministerioetan goian dauden jaunek… egiten den nekazaritzarekin ez dute zerikusirik.” Azpimarratu du, laguntza ekonomikoak existitzen badira ere, horiei lotutako arauek ezinezko egiten dutela nekazari gehienek laguntza horiek eskuratu ahal izatea: “Aipatzen diren milioiak… handiengana baino ez dira iristen.”

Burokraziaren gehiegizko pisua salatzen du, eta uste du hartzen diren neurriek landa eremuen despopulazioa eta emigrazioa sustatzen dutela. Eunicek suteen inpaktu suntsitzailea aipatzen du, eta nola nekazaritza-jarduerak suteei aurrea hartzen lagundu dezakeen. Horren adibide dira 2024an Castro Dairen piztutako suteak: suteak soilik gelditu ziren nekazaritza eta artzaintza egiten zen tokietan.

Nekazal Politika Bateratuari dagokionez (PAC), Eunicek uste du bertsio berriak kalte egin diela nekazari txikiei, batez ere gazteei. Laguntza gehiago agindu arren, exijentziek laguntzetara heltzea ezinezko bihurtzen dutela dio. Hori dela eta, gazte askok nekazaritza uztea erabaki dute: “Nekazaritzarekin jarraitu nahi zuten gazte asko genituen… orain esaten dute ‘ez’.”

Digitalizazio inposatua ere kritikatzen du, ez delako errealista landa eremu askotan ez baitago Internetik eta adineko nekazariek zailtasunak dituztelako teknologia horiek erabiltzeko.

Beste arazo handi bat animalia basatien eragina da: otsoek eta basurdeek uztak suntsitzen dituzte eta abereak akabatzen dituzte. Otsoen eguneko erasoen kasuak salatzen ditu, eta onartezintzat jotzen du agintari arduradunek ez jardutea, leporatuz ICNF erakundeari (naturaren kontserbaziorako ardura duen erakundea) erantzukizuna transferitzea nekazarien elkarteei, benetako konponbiderik eman gabe.

Azkenik, Eunicek Gobernuari dei egin dio elkarteak eta nekazari txikiak entzuteko eta abiatzeko barnealdeko eta iparraldeko nekazaritzaren biziraupena ahalbidetuko duten politikak, “tradizioak, ohiturak, galtzen ari den ondarea” baita. Bere hitzetan, “ona litzateke 2025ak aldaketa hori ekartzea eta tunelaren amaieran argi pixka bat ikustea,” azken urteak ezegonkortasunez eta esperantzarik gabe markatuak izan baitira nekazarientzat.

Eunicek nabarmendu du nekazarien balorazioan alde handia dagoela Portugal eta beste herrialde batzuen artean, hala nola Suitza edo Frantzia, non landa familiei egonkortasuna emateko laguntza handiagoa ematen zaien. Kritikatu egiten du beste leku batzuetako profesionalak bultzatzea landa eremura joatera, bertan bizi direnak ahaztuta, eta azpimarratzen du benetako laguntza ez dela dirua bakarrik, baizik eta zerbitzu oinarrizkoak eskaintzea, hala nola hezkuntza, garraioa eta osasuna.

Bere iritziz, nekazaria izatea etengabeko borroka da oztopo askoren aurka: legeak, zergak, eguraldi txarra, eta baita lanbidea gutxiesten duten gizartearen aurreiritziak ere, azkenaldian nekazaria kriminalizatzeraino, suteen edo klima aldaketaren errudun bihurtuz. Bere ustez, beharrezkoa da nekazariek beren lanbidea aitortzeko eskatzea, harro sentitzea egiten dutenaz, borrokatuz “diru-laguntzen mende daudela” esaten duen ideia horren aurka, haien lana funtsezkoa baita gizartearentzat eta jasotzen dutena “laguntza” dela, ez “diru-laguntza”. “Mundu guztiak daki nekazaritza jarduera ez dela oso errentagarria, edo oso gogorra dela,” eta “gu gara jendearen mahaian jakiak jartzen ditugunak, gu gabe ez dago ezer,” amaitzen du.