Puy Arrieta, pastora de ovellas, queixería Ipiñaburu, vicepresidenta da Asociación de Gandeiros de Zeanuri – Zeanuri, Bizkaia

Puy é unha muller dedicada á elaboración artesanal de queixo, cuxa actividade familiar xira arredor da venda directa desde o seu propio caserío. Estudou Traballo Social e traballou noutros sectores, pero a chamada do caserío foi máis forte. Con 24 anos decidiu quedar, xusto cando a crise das “vacas tolas” e o cambio nos hábitos de consumo fixeron tremer o modelo familiar, apostando pola raza autóctona de ovella latxa e a elaboración artesanal de queixo.

O queixo non representa só o seu sustento económico, senón tamén unha forma de vida enraizada no territorio, na que o contacto directo coa clientela xerou vínculos de confianza e proximidade. Aínda que comercializa algo en pequenas tendas da comarca de Arratia e acode a feiras de forma ocasional, a maior parte das vendas realízaas desde a casa, o que achega vantaxes, pero tamén limita a mobilidade e condiciona a vida doméstica.

Participa en entidades como ACOL – Asociación de Criadores de Ovella Latxa e Carranzana, a Denominación de Orixe Idiazabal e a Sociedade de Gandeiros de Zeanuri, onde ocupa o cargo de vicepresidenta. Recoñece que moitas mulleres acceden a estes espazos por cotas de paridade, pero tamén subliña a importancia de estar presentes, de ocupar eses espazos historicamente masculinizados.

A cuestión de xénero atravesa toda a súa experiencia. Lembra como a súa nai, a pesar de traballar na explotación gandeira familiar —ademais de cotizar e ter a metade da explotación ao seu nome—, figuraba oficialmente como “ama de casa”, reflexo dunha invisibilización estrutural do traballo das mulleres no mundo rural. Aínda que se teñen acadado avances, aínda hoxe persisten resistencias: desde comentarios machistas explícitos ata cuestionamentos sobre a lexitimidade dunha muller que se presenta como “pastora”. Ela, en cambio, defínese con firmeza: “Non son a muller do pastor, son a pastora de Ipiñaburu”.

Desde a súa perspectiva, moitas mulleres do sector tenden a identificarse con modelos produtivos de pequena escala, orientados á sostibilidade e á venda directa. Fronte ao modelo capitalista e masculinizado que prioriza a rendibilidade e a expansión, considera que o enfoque agroecolóxico non só ten maior afinidade coas mulleres, senón que representa unha vía posible para transformar o sistema agroalimentario no seu conxunto.

Defende un modelo produtivo extensivo, próximo, no que as mulleres transforman o pequeno en algo grande. Porén, lamenta que as políticas públicas non sempre favorezan a quen, como ela, traballa desde abaixo. Os trámites, as normas e o trato uniforme acaban por afogar ás pequenas produtoras, mentres os grandes teñen facilidades, e reclama unha maior sensibilidade institucional cara a quen traballa a pequena escala, desde un enfoque artesanal e de proximidade.

O tema da transmisión xeracional aparece como un eixo clave. Consciente de que a vida gandeira é esixente e vocacional, non espera necesariamente que os seus fillos continúen coa actividade, pero si se esforza por educalos na igualdade e no valor do traballo rural. Tanto a súa filla como o seu fillo coñecen o caserío e participan nas tarefas, aínda que cada quen vai perfilando o seu propio camiño.

Hoxe, a súa ollada está posta non só na reivindicación de xénero, senón tamén na defensa do sector primario como forma de vida, de xestión do territorio e de comunidade. Transmite un forte sentido de identidade e orgullo, e recoñece nas mulleres da súa familia unha fonte constante de saber, forza e carácter. Considera que aínda queda moito por facer para visibilizar e valorar o traballo no sector primario, e que é necesario seguir loitando, desde o cotián e desde o colectivo.