Rosa Dias, agricultora agroecolóxica en Quinta da Fornalha e cofundadora da Asociación Al-Bio – Castro Marim, Vila Real de S. António, Faro

Rosa Dias nunca soñou nin estudou para ser agricultora, pero tiña unha profunda conexión familiar e emocional coa terra. O seu pai, agricultor ecolóxico durante máis de 30 anos, enfrontouse a moitas dificultades: ao principio porque “o mercado da agricultura ecolóxica era insuficiente”, e despois pola competencia desleal dos figos secos de Turquía e das améndoas estadounidenses, favorecidas polos acordos bilaterais da Unión Europea na década de 2000.

A finais de 2008, ao comezo da crise económica, Rosa decidiu asumir o reto de preservar o “patrimonio familiar transmitido de xeración en xeración” desde o terremoto de 1755. Negouse a ceder aos embargos bancarios ou a converter a finca “nun complexo turístico, nun campo de golf, nun souto de cítricos, nunha plantación de aguacates ou en invernadoiros de framboesas”, solucións habituais no Algarve. Para ela, esas opcións eran impensables.

Como nai nova e recén licenciada, decidiu establecerse como agricultora, aproveitando “as últimas axudas para mozos agricultores que non esixían investimento agrícola”. Tamén participou nun Programa de Emprendemento Feminino, promovido pola Comisión para a Igualdade de Xénero, que ela describe como “estruturalmente ben feito” e que incluía asesoramento e un premio se conseguía manter a empresa activa durante dous anos.

A Quinta da Fornalha, con máis de 30 hectáreas, divídese en 9 ha de alfarrobeiras, 5 de piñeiros, 5 de figueiras, 5 de laranxeiras, 2-3 de oliveiras e un lago. “É unha propiedade moi diversificada”, explica Rosa. Leva 13 anos exportando figos frescos, unha das súas principais fontes de ingresos agrícolas. Porén, a diversificación foi inevitable: desenvolveu un restaurante, unidades de aloxamento para turismo rural e unha unidade de transformación de alimentos, onde utiliza produtos con menos valor comercial como materia prima. “Decateime de que non podía depender dun único modelo de negocio”.

A preocupación ecolóxica herdouna da familia. Rosa decatouse axiña de que a falta de cobertura do solo agravaba a erosión, reducía a produción e comprometía a lonxevidade das árbores. Desde entón, traballa para transformar a finca nun “bosque continuo”, onde as copas das árbores dean sombra ao solo, favorecendo a acumulación de materia orgánica, esencial para soportar o calor do verán.

Comezar como agricultora estivo cheo de retos. Nun sector dominado por homes, Rosa sentíase a miúdo infravalorada, sobre todo polo seu aspecto alternativo. Non dispoñía de transporte refrixerado, e aínda lle falta unha rampla de carga para os figos frescos. A pesar da adversidade, mantívose firme. “Ser muller dálleme unha boa dose de resiliencia para afrontar os retos cos recursos que teño”. Porén, non é raro que os visitantes, ao chegar, pregunten: “Onde está o home?”.

Rosa cre que a diversificación é un reflexo da súa visión como muller. “No canto de adoptar un enfoque puramente económico e funcional, vexo o sistema como algo máis complexo. Aínda que algunhas cousas non sexan moi rendibles por si soas, acaban impulsando outras áreas”. Segundo ela, esta capacidade de sacrificar o beneficio inmediato por unha visión máis ampla é máis común nas mulleres.

Para Rosa, esta perspectiva está relacionada co papel tradicional da muller na xestión das etapas interdependentes da vida, o coidado de bebés e persoas maiores. “Sabemos que todos nacemos indefensos e morremos indefensos. Sen unha rede de apoio para estas fases fráxiles, non existiríamos. Quizais por iso é máis doado trasladar esta visión á agroecoloxía”. Esta constatación tamén pode explicar por que hai tantas mulleres traballando neste campo, comenta.

Rosa é unha das fundadoras da Al-Bio Associação Agroecológica, unha organización maioritariamente feminina que apoia aos pequenos agricultores na comercialización dos seus produtos, ofrece formación e asistencia técnica en agroecoloxía e, sobre todo, traballa para crear “masa crítica” a nivel asociativo co fin de presionar aos responsables políticos. Este último obxectivo cobrou aínda máis importancia ao decatarse de que o Ministerio de Agricultura e outros organismos públicos excluían a miúdo aos pequenos agricultores ecolóxicos e agroecolóxicos das medidas de apoio da Política Agrícola Común (PAC).

Nas reunións ás que asiste con organismos públicos para discutir políticas para o sector, Rosa, que a miúdo é a única muller presente, di que con frecuencia hai actitudes de mansplaining e desvalorización das súas opinións e ideas. Atribúeo a prexuízos ou á incapacidade de entender unha agricultura feita de agarimo e amor e non exclusivamente desde unha perspectiva extractivista e lucrativa.

En canto á PAC, Rosa critica a súa aplicación en Portugal, por considerala desvirtuada. “O Estado dálle as costas aos pequenos agricultores”. Impactouna especialmente que o Ministerio de Agricultura incluíse a produción integrada nas axudas á agricultura ecolóxica, diluíndo o impacto das políticas.

Rosa defende varias medidas para mellorar a situación da agricultura ecolóxica e agroecolóxica en Portugal:

• Campañas de sensibilización para desmontar ideas preconcibidas sobre a agricultura ecolóxica.
• Reactivación dos Centros Agrícolas, para apoiar a conversión e prestar asistencia técnica.
• Investimento en investigación aplicada, centrada na ecoloxía agrícola e cultivos rexionais como a figueira e a alfarrobeira.
• Redución das subvencións á protección integrada, facendo obrigatorios os requisitos actualmente subvencionados.
• Modulación das axudas á agricultura ecolóxica, recoñecendo diferentes niveis de agroecoloxía.
• Formación, mentoría e acompañamento das mulleres agricultoras.
• Iniciativas municipais para facilitar o abastecemento dos comedores públicos con produtos locais e apoio á creación de centrais de compra locais.
• Beneficios fiscais para sistemas agrícolas máis complexos, que requiren máis man de obra pero ofrecen maiores beneficios ambientais e sociais.