Fátima Costa, agricultora tradicional e xornaleira agrícola, membro da Cooperativa Integral A Geradora – Póvoa do Concelho, Trancoso, Guarda

Fátima, nada na aldea de Póvoa do Concelho, no concello de Trancoso, distrito da Guarda, ten unha vida marcada pola súa conexión coa terra. Comezou a cultivar cos seus pais desde moi nova: patacas, castañas e centeo, nunha época na que “colleitábamos moito centeo”. Enviuvou aos 38 anos, con tres fillos en idade escolar, e tivo que enfrontarse a grandes dificultades. Durante uns anos traballou na fábrica de zapatos Rhodes, que máis tarde pechou. Tamén coidou da súa nai enferma durante máis dunha década, sen ningún apoio nin axuda. “Tiven que buscarme a vida”, afirma. Hoxe, con 61 anos, segue dedicada á agricultura.

Nas terras que pertencían ao seu pai, Fátima sempre cultivou unha pequena horta, esencialmente para consumo propio, con algo de oliveiras e millo. Di que a agricultura a pequena escala non é viable para xerar ingresos significativos: “Non hai moito que vender, porque a agricultura non chega. Non chega para unha persoa en miniatura”. A excepción son as castañas, un produto de alta calidade e moi demandado. Porén, mesmo aquí enfróntase a dificultades: véndellas a intermediarios e lamenta que “o pobre que traballa a terra é o que menos recibe. Poderían pagarnos un pouco máis, pero non o fan”.

A pesar das dificultades, segue apreciando a agricultura: “A agricultura é algo que me gusta. É bo comer alimentos máis naturais, producilos nós mesmos”. Evita na medida do posible o uso de produtos químicos, aínda que recoñece que na agricultura a gran escala son case imprescindibles pola falta de man de obra.

Fátima aprendeu o que sabe da súa nai e lembra técnicas agrícolas de antes, como escoller terreos arredor dos barrocos (grandes penedos na paisaxe) para plantar centeo, onde se retía a auga da chuvia, mellorando a produción. “É arredor do barroco onde se obteñen as espigas máis grandes”. Porén, deixou de cultivar centeo porque os prezos non compensaban.

Agora complementa os seus ingresos con xornas estacionais en actividades como a preparación de viñedos e a recollida de mazás. Lamenta a diferenza salarial entre homes e mulleres: “Eles fan o mesmo traballo e gañan máis ca nós”. A pesar das protestas das traballadoras, esta diferenza persiste, e son poucas as explotacións nas que se paga o mesmo polo mesmo traballo. Mentres as mulleres cobran entre 30 e 35 euros por 8 horas de traballo, os homes cobran entre 40 e 45 euros. “E se a nós nos soben o soldo, eles claman por gañar máis e conségueno”.

Fátima atopou na Cooperativa Integral A Geradora, creada en 2022, un espazo para compartir experiencias e dinamizar actividades comunitarias. Tras unha reunión sobre o papel da muller rural na agricultura, comezou a seguir de preto a idea de formar unha cooperativa para vender os produtos das hortas, aínda que o proxecto está aínda en proceso de concreción.

Entre as iniciativas da Cooperativa nas que participa activamente están o sendeirismo, a organización de comidas para a aldea, a participación en obras de teatro e a implicación no festival anual Broca Viva, que anima a aldea despoboada de Broca. Para Fátima, en contextos nos que “hai pouca xente, algúns morren, os novos emigran”, é fundamental implicarse en iniciativas coma esta para fomentar a socialización e reforzar os lazos comunitarios.

Fátima tamén fixo realidade un soño que consideraba inalcanzable: unirse a un grupo folclórico. Sempre lle gustou bailar e gozaba vendo estes grupos, pero nunca tivera a oportunidade debido ao traballo no campo, na fábrica e coidando da familia. Agora, di orgullosa: “Foi un soño que cumprín, que pensei que nunca lograría, pero agora fíxeno”.

En canto ao seu territorio, Fátima cre que fai falta máis atención nas aldeas despoboadas, comezando pola limpeza e o mantemento dos lugares. Nun plano máis amplo, defende políticas que valoren o traballo agrícola, eliminen as desigualdades salariais e promovan a comercialización xusta da produción, para que os pequenos agricultores poidan vivir dignamente do seu traballo.