Maite Aristegi, labrega, avogada, exsecretaria xeral do sindicato agrario EHNE (1997-2002), deputada no Congreso español como representante da esquerda soberanista vasca (2011-2015) – Bergara, Gipuzkoa

Maite naceu e medrou no caserío Lamaño Etxeberri, onde desde moi pequena axudaba nas tarefas agrícolas, vendía leite e verduras coa súa nai, e aprendeu o valor do traballo ben feito, o coidado da terra e a relación directa coa clientela. Aínda que quería estudar Enfermaría, sendo a única filla entre cinco irmáns, os seus pais alentárona a quedar e finalmente puido estudar Dereito. Ao rematar, comezou a traballar moi nova como avogada no sindicato agrario EHNE, o que supuxo o salto do caserío ao sindicalismo agrario. Enfrontouse a un entorno moi masculinizado e a un modelo agrícola en transformación, que empurraba cara á produción intensiva, deixando atrás a escala humana do caserío tradicional e onde “a produción de leite era a raíña e todo o demais quedaba un pouco atrás.”

Lembra como, durante anos, a participación das mulleres no mundo agrario foi limitada e secundaria: “Era un mundo de homes”, explica, onde elas acudían a consultar dúbidas pero raramente participaban nas decisións. Moitas veces non tiñan acceso a dereitos como a Seguridade Social, a pesar de traballar tanto coma os homes nos caseríos. “Era unha lei feita cun machismo total”, denuncia, e sinala que o modelo agrario intensivo reforzou esa exclusión. A medida que as explotacións se mecanizaban e especializaban, as mulleres quedaban relegadas a tarefas menos visibles, mentres asumían tamén os coidados familiares. Fronte a un sistema que premiaba a produción masiva e desvalorizaba o traballo diverso, moitas mulleres sentíanse “sen tempo, sen voz e sen recoñecemento.”

Co tempo, porén, as mulleres comezaron a organizarse, a formarse e a recuperar a súa voz. “Nós comezamos a xuntarnos para verbalizar os nosos problemas e buscar respostas”, relata Maite. O contacto con outras experiencias europeas e a exploración de modelos baseados na venda directa ou na transformación artesanal de produtos amosaron que outro camiño era posible. “Non fai falta tanto”, dicían ao ver que un modelo máis pequeno e diversificado podía ser viable, sostible e máis satisfactorio. Aínda que moitas veces se enfrontaron a obstáculos burocráticos e culturais, a súa visión foi gañando espazo, convencidas de que o futuro do caserío pasa por unha agricultura viva, coidadosa e centrada nas persoas.

Maite expón que as mulleres labregas enfrontan barreiras tanto estruturais como ideolóxicas. Por unha banda, comparten cos homes o reto de acadar un modelo agrario digno e viable que garanta calidade de vida dentro do marco da soberanía alimentaria. Porén, a isto súmanse obstáculos específicos que afectan ás mulleres, como a desigualdade no acceso a dereitos laborais, baixas por maternidade ou Seguridade Social. “Moitas veces as maiores dificultades son as económicas”, afirma, e sinala como a muller é frecuentemente a que queda fóra do sistema por falta de recursos ou por decisións ideolóxicas. Ademais, subliña a importancia de políticas públicas que permitan repartir os coidados e avanzar na igualdade, xa que “hoxe para instalarse no caserío precisamos políticas públicas que permitan axilizar algúns traballos.”

Aínda que celebra avances como o Estatuto das Mulleres Agricultoras (aprobado no Parlamento Vasco por unanimidade en 2015), Maite critica que moitas veces estes logros queden no simbólico. “Ten que ser economicamente viable. Se non, todo o demais é inútil”, afirma. Tamén denuncia que políticas como a PAC non abordan as raíces do problema, perpetuando un modelo agroindustrial que deixa fóra ás mulleres. Para ela, o cambio de modelo é clave: “Na agricultura ‘lóxica’ estarán as mulleres.” Reclama máis apoio para iniciativas agroecolóxicas e proxectos liderados por mulleres, e menos trabas burocráticas. “O feminismo empoderounos moito tamén… xuntas podemos. E non podemos quedar caladas”, conclúe.